Doğru Çocuk Psikiyatristi Nasıl Seçilir?

Bir ebeveyn olarak çocuğunuzun mutluluğu ve sağlığı sizin için her şeyden önce gelir. Onun fiziksel bir sorunu olduğunda, örneğin ateşi çıktığında veya kolu incindiğinde, hangi doktora gideceğinizi bilirsiniz. Ancak mücadele çocuğunuzun içinde, yani duygularında, düşüncelerinde veya davranışlarındaysa, atılacak adım çok daha karmaşık ve kaygı verici hale gelir.

“Çocuğum için bir psikiyatriste mi gitmeliyim?” Bu soruyu sormak bile başlı başına bir cesaret işidir. Bu, ebeveyn olarak “başarısız olduğunuz” anlamına gelmez; tam tersine, çocuğunuzun göremediğiniz veya anlayamadığınız bir zorluğu için profesyonel yardım arayacak kadar sorumlu ve sevgi dolu bir ebeveyn olduğunuzu gösterir.

Ancak bu kararı verdikten sonra, ikinci ve daha zorlu bir soruyla karşılaşırsınız: Hangi doktor?

Piyasadaki bilgi kirliliği, farklı unvanlar (psikolog, pedagog, psikiyatrist), farklı terapi ekolleri ve ebeveyn olarak taşıdığınız “ya yanlış kişiyi seçersem?” korkusu, bu süreci felç edebilir.

Doğru uzmanı seçmek, çocuğunuzun tedavi yolculuğundaki en kritik adımdır. Bu, sadece bir diploma veya bir unvan seçmek değil, çocuğunuzun ve ailenizin en savunmasız anlarını paylaşacağı, size rehberlik edecek bir “yol arkadaşı” seçmektir.

Bu makalede, bir çocuk ve ergen psikiyatristi seçerken nelere dikkat etmeniz gerektiğini, hangi soruları sormanız gerektiğini ve hangi “kırmızı bayraklara” karşı uyanık olmanız gerektiğini adım adım, detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

1. Temel Ayrım: Psikiyatrist mi, Psikolog mu, Pedagog mu?

Aramaya başlamadan önce, kime ihtiyacınız olduğunu net olarak bilmelisiniz. Bu üç unvan, ruh sağlığı ekibinin farklı ama eşit derecede önemli parçalarıdır ve ebeveynlerin kafasını en çok karıştıran konudur.

Çocuk ve Ergen Psikiyatristi (Tıp Doktoru)

Bu, aradığınız anahtar uzmandır.

• Eğitimi: 6 yıl Tıp Fakültesi okumuş ve üzerine 4-5 yıl “Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları” alanında uzmanlık eğitimi almış bir Tıp Doktorudur.

• Yetkisi: Tıbbi bir doktor oldukları için, çocuğunuzun yaşadığı durumun (DEHB, Otizm, Anksiyete, Depresyon vb.) tıbbi tanısını koyabilen tek uzmandır.

• En Önemli Fark: Gerekli görürse ilaç tedavisi (farmakoterapi) reçete edebilir.

• Görevi: Sadece ilaç yazmak değildir. Aynı zamanda terapi eğitimi almışsa psikoterapi yapabilir veya tüm tedavi sürecini (terapist, okul, aile) bir orkestra şefi gibi koordine eder. Çocuğunuzun belirtilerinin altında yatan biyolojik (tiroid, vitamin eksikliği, epilepsi gibi) nedenleri de ekarte edebilir.

Klinik Psikolog (Terapist)

• Eğitimi: 4 yıl Psikoloji lisansı üzerine, “Klinik Psikoloji” alanında yüksek lisans (master) veya doktora (PhD) yapmıştır.

• Yetkisi: Tıbbi tanı koyamaz ve ilaç reçete edemez.

• Görevi: Psikoterapi (konuşma terapisi, oyun terapisi, Bilişsel Davranışçı Terapi-BDT, EMDR vb.) konusunda uzmandır. Çocuğunuzun düşünce kalıplarını, duygularını ve davranışlarını anlamlandırmasına ve değiştirmesine yardımcı olur. Ayrıca zeka (WISC-R) ve gelişim testleri gibi psikometrik değerlendirmeleri yaparlar.

Pedagog (Eğitim ve Gelişim Danışmanı)

• Eğitimi: Genellikle Eğitim Fakültelerinin “Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık” (PDR) veya ilgili bölümlerinden mezundurlar.

• Yetkisi: Klinik tanı koyamaz, terapi yapmaz (terapi eğitimi almadıysa) ve ilaç yazamaz.

• Görevi: Çocuğun eğitimsel ve gelişimsel süreçlerine odaklanır. Okul uyumu, öğrenme stilleri, ebeveyn tutumları, ders çalışma alışkanlıkları gibi konularda danışmanlık verir.

Sonuç: Eğer çocuğunuzda belirgin davranışsal veya duygusal sorunlar (yoğun öfke, içe kapanıklık, takıntılar, DEHB şüphesi, otizm belirtileri) görüyorsanız, başlamanız gereken yer daima Çocuk ve Ergen Psikiyatristidir.

Doktor, tam bir değerlendirme yapar. Eğer sorun ilaç tedavisi gerektirmeden sadece terapi ile çözülebilecekse, sizi güvendiği bir klinik psikoloğa yönlendirecektir. Eğer hem ilaç hem terapi gerekiyorsa, süreci birlikte yürüteceklerdir.

2. Arama Süreci: Güvenilir Uzmanı Nerede Bulmalı?

Doğru uzmanın kim olduğunu bildiğinize göre, şimdi onu nerede bulacağınıza bakalım.

1. Altın Standart: Tavsiye (Referans)

• Çocuğunuzun Pediatristi (Çocuk Doktoru): En güvenilir referans kaynağınızdır. Pediatristler, kendi hastalarını yönlendirdikleri ve sonuç aldıkları, güvendikleri psikiyatristlerle sürekli iletişim halindedirler. Çocuğunuzu tanıdıkları için, onun mizacına uygun bir uzmanı önerme olasılıkları yüksektir.

• Okulun Rehberlik Servisi (PDR Uzmanı): Okul danışmanları, o bölgedeki pek çok uzmanla ve o uzmanlara giden diğer velilerin deneyimleriyle ilgili bilgi sahibidirler. Objektif bir yönlendirme yapabilirler.

• Diğer Ebeveynler: Eğer güvendiğiniz ve benzer süreçlerden geçmiş bir arkadaşınız varsa, onun deneyimi değerli olabilir. Ancak unutmayın: Her çocuğun kimyası farklıdır. Bir ebeveynin “harika” dediği doktor, sizin çocuğunuzla aynı bağı kuramayabilir.

2. Kurumsal ve Akademik Kanallar

• Üniversite Hastaneleri: Tıp fakültelerinin Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Anabilim Dalları, genellikle alanın en yetkin, araştırmacı ve güncel bilgilere sahip hocalarının bulunduğu yerlerdir. Karmaşık veya tanı konulması zor durumlarda en iyi seçeneklerden biridir.

• Eğitim ve Araştırma Hastaneleri: Devlet hastanesi sisteminde (MHRS üzerinden) de çok değerli uzmanlar bulunmaktadır. Ancak randevu bulmanın zorluğu ve seans sürelerinin kısalığı (özellikle ilk değerlendirme için) bir dezavantaj olabilir.

3. Dijital Araştırma (Dikkatli Kullanılmalı)

• Profesyonel Dernekler: Türkiye Psikiyatri Derneği (TPD) veya Çocuk ve Gençlik Psikiyatrisi Derneği gibi resmi kuruluşların web siteleri, üye hekim listeleri sunabilir.

• Online Doktor Platformları (DoktorTakvimi vb.): Bu platformlar bir uzmanı bulmak için iyi bir başlangıç noktasıdır. Ancak yorumları okurken çok dikkatli olmalısınız:

  • Eleştirel Okuyun: 5 yıldızlı yorumlar kadar, 1 veya 2 yıldızlı yorumları da okuyun. Bazen olumsuz yorum, “Doktor bana istediğim ilacı yazmadı” gibi mantıksız bir şikayet olabilir (ki bu aslında doktorun lehinedir).

  • Yorumların Diline Bakın: Yorumlar, ebeveynlerin süreçle ilgili tatminiyetini gösterir. “Bizi dinledi,” “Aceleye getirmedi,” “Çocuğumla çok iyi anlaştı” gibi ifadeler, “Hemen teşhisi koydu” ifadesinden daha değerlidir.

3. Değerlendirme Kriterleri: İyi Bir Psikiyatristi Neler Tanımlar?

Listeyi daralttınız ve birkaç isim belirlediniz. Şimdi asıl önemli kısma, yani bu uzmanları hangi kriterlere göre değerlendireceğinize geldik.

A. Uzmanlık Alanı ve Yetkinlik (Diplomanın Ötesi)

Bir uzmanın “Çocuk Psikiyatristi” olması yeterli değildir. Tıpkı bir kalp doktorunun kendi içinde ritim bozukluğu veya kapakçık konusunda uzmanlaşması gibi, çocuk psikiyatristleri de belirli alanlarda daha fazla deneyime sahip olabilir.

• Alt Uzmanlık: Çocuğunuzun sorunu hakkında bir ön fikriniz varsa (örn: Otizm Spektrum Bozukluğu, DEHB, Yeme Bozukluğu, Anksiyete), görüştüğünüz doktorun bu konuda özel bir tecrübesi, eğitimi veya yayını olup olmadığını araştırın.

• Çalıştığı Yaş Grubu: “Çocuk ve Ergen” geniş bir spektrumdur (0-18 yaş). Bazı doktorlar 0-6 yaş arası gelişimsel sorunlara odaklanırken (erken çocukluk), bazıları ergenlik (12-18 yaş) dönemi krizleri konusunda daha deneyimlidir. Çocuğunuzun yaş grubuna uygun bir uzman seçin.

• Güncel mi? Tıp ve psikiyatri sürekli gelişir. Doktorun güncel yaklaşımları (yeni tedavi protokolleri, araştırmalar) takip edip etmediğini anlamaya çalışın. Kongrelere katılması, eğitimler vermesi iyi bir işarettir.

B. Tedavi Felsefesi ve Yaklaşımı

Bu, belki de en önemli kriterdir ve çocuğunuzun tüm tedavi sürecini belirleyecektir.

• Bütüncül Yaklaşım (Biyo-Psiko-Sosyal Model): İyi bir psikiyatrist, sorunu sadece beyin kimyası (biyolojik) olarak görmez. Çocuğun psikolojisini (mizacı, düşünce yapısı) ve sosyal çevresini (aile dinamikleri, okul, arkadaş ilişkileri) bir bütün olarak değerlendirir. Size sadece “Bu çocuk DEHB’li” demez; “Bu çocuğun dikkat sorunları var ancak evdeki gerginlik de bunu tetikliyor ve okuldaki zorbalık durumu kötüleştiriyor” gibi bütüncül bir resim çizer.

• İlaç Konusundaki Duruşu (Ebeveynlerin En Büyük Korkusu):

  • Kırmızı Bayrak: Sizi 5 dakika dinleyip hemen reçete yazan bir doktordan kaçının.

  • İyi İşaret: İlacın ne zaman “gerekli” olduğunu, ne zaman “destekleyici” olduğunu ve ne zaman “gereksiz” olduğunu size net bir şekilde açıklayan doktora güvenin. İyi bir psikiyatrist, ilacı bir “büyülü değnek” olarak değil, bir “araç” olarak görür. Özellikle terapi alabilmesi için çocuğun kaygısını azaltması gerekiyorsa veya DEHB gibi nörobiyolojik temeli güçlü durumlarda ilacı bir seçenek olarak sunar.

  • Size “İlaç şart, başka yolu yok” veya “Ben asla ilaç kullanmam” gibi keskin ve dogmatik cümleler kuran uzmanlara şüpheyle yaklaşın. Tedavi kişiye özeldir.

• Ekip Çalışması ve Terapi Entegrasyonu: Çoğu psikiyatrist, yoğunluk nedeniyle uzun süreli psikoterapi (45-50 dk’lık haftalık seanslar) yapmaz; daha çok tanı, ilaç yönetimi ve takip seanslarına (15-20 dk) odaklanır. Bu bir eksiklik değildir, eğer:

  • Doktorun birlikte çalıştığı, güvendiği ve sürekli iletişim halinde olduğu bir klinik psikolog ekibi varsa.

  • Çocuğunuz terapiye de ihtiyaç duyuyorsa, sizi bu terapiste yönlendirir ve süreci koordineli olarak (ilaç + terapi) yönetir. En iyi sonuç bu işbirliğinden doğar.

C. İletişim Becerileri ve Terapötik İttifak (Bağ Kurma)

Tüm diplomalar ve uzmanlıklar bir yana, eğer çocuğunuz (ve siz) doktorun odasında kendini güvende hissetmezse, tedavi başarısız olur. Buna “terapötik ittifak” denir.

• Çocuğunuzla İletişimi:

  • Doktor, çocuğunuzla nasıl konuşuyor? Sadece size mi soru soruyor, yoksa çocuğunuzun göz hizasına inip (yaşına uygun olarak) onunla doğrudan mı iletişim kuruyor?

  • Küçük bir çocukla oyun oynuyor mu? Bir ergenle onun dilinden (saygılı bir mesafeyle) konuşabiliyor mu?

  • Çocuğu yargılıyor mu (“Neden böyle yaramazlık yapıyorsun?”) yoksa anlamaya mı çalışıyor (“Canını sıkan bir şey olmalı…”)?

• Sizinle (Ebeveynle) İletişimi:

  • Sizi dinliyor mu? Yoksa siz daha cümlenizi bitirmeden sözünüzü kesip tanı mı koyuyor? Unutmayın, çocuğu en iyi tanıyan sizsiniz. Sizin gözlemleriniz, tanının %50’sidir.

  • Tıbbi jargondan arınmış, anlayabileceğiniz bir dille size açıklama yapıyor mu?

  • Korkularınızı (örn: ilaç bağımlılığı, yan etkiler) küçümsüyor mu (“Bir şey olmaz, takmayın kafanıza”) yoksa ciddiye alıp bilimsel verilerle mi açıklıyor?

  • Size kendinizi “suçlu” veya “yetersiz bir ebeveyn” gibi mi hissettiriyor, yoksa “bu yolculukta sizinle beraberim” mesajı mı veriyor?

4. İlk Görüşme: Doğru Soruları Sormak

İlk randevu (anamnez seansı) genellikle en uzun seanstır (45-60 dk) ve bir deneme sürüşü gibidir. Bu seansta doktor sizi değerlendirirken, sizin de onu değerlendirme hakkınız vardır.

Doktora sormaktan çekinmemeniz gereken kilit sorular:

1. “Bizimle ilgili ilk izleniminiz nedir? Sizce temel sorun ne olabilir?” (Hemen net bir tanı vermeyebilir, ki bu normaldir. “Gözlemlediğim kadarıyla dikkat konusunda zorluklar var, ama bunu bazı testlerle ve okul bilgisiyle netleştirmemiz gerek” gibi temkinli bir cevap, aceleci bir tanıdan daha iyidir.)

2. “Tedavi sürecimiz nasıl işleyecek? Bizden neler bekliyorsunuz?” (Sadece ilaç mı, yoksa terapi, ebeveyn danışmanlığı, okul işbirliği de olacak mı?)

3. “Eğer ilaç tedavisi önerecekseniz, bunun gerekçesi nedir? Alternatifleri var mı? Yan etkileri nelerdir?” (Bu sizin en doğal hakkınızdır. İlaçtan korkmakta haklısınız ve doktorunuzun bu korkuyu gidermesi gerekir.)

4. “Sürece bizi (ebeveynleri) nasıl dahil edeceksiniz?” (İyi bir tedavi, ebeveynlerin de eğitilmesini ve sürecin bir parçası olmasını gerektirir.)

5. “Sizinle acil durumlarda veya seans aralarında nasıl iletişim kurabiliriz?” (Ulaşılabilirlik politikası nedir? Bir asistanı mı var, e-posta mı tercih ediyor?)

5. Kırmızı Bayraklar: Ne Zaman Uzaklaşmalı?

Bazen bir uzmanın “yanlış” uzman olduğunu anlamak, “doğru” olanı bulmak kadar önemlidir. Aşağıdaki durumlarda ikinci bir görüş almayı ciddi olarak düşünmelisiniz:

• Aceleci Tanı ve Tedavi: Sizi ve çocuğunuzu 10 dakikadan az dinleyip, hemen ağır bir tanı koyup reçete yazıyorsa.

• Yargılayıcı ve Suçlayıcı Dil: Çocuğunuzun sorunları için doğrudan sizi (annenin çalışması, babanın ilgisizliği, boşanma vb.) suçluyor ve sizi savunmaya itiyorsa. (Unutmayın: Aile dinamikleri önemlidir, ancak bu suçlama ile değil, anlayışla ele alınmalıdır.)

• Kesinlik Garantisi: “Çocuğunuzu 6 ayda ‘düzeltirim’,” “Bu ilaçla tamamen iyileşir” gibi gerçekçi olmayan, kesin garantiler veriyorsa. (Ruh sağlığında garanti yoktur, süreç vardır.)

• Sınır İhlalleri: Sizinle veya çocuğunuzla aşırı samimi (arkadaşça) veya aşırı mesafeli (soğuk) bir dil kullanıyorsa. Randevu saatlerine uymuyor, size özel hayatından bahsediyorsa.

• Gizlilik İhlalleri: Sizin izniniz olmadan okulla veya başka biriyle bilgi paylaşıyorsa (veya size başka hastalarından örnekler veriyorsa).

• Çocuğu Görmezden Gelme: Tüm seans boyunca sadece sizinle konuşuyor, çocuğun varlığını veya fikrini hiçe sayıyorsa (çocuk küçük bile olsa).

• İçgüdüleriniz: En önemlisi budur. Bilimsel olarak açıklayamasanız bile, odada bir şeylerin “ters gittiğini” hissediyorsanız, kendinizi veya çocuğunuzu güvende hissetmiyorsanız, ebeveyn sezgilerinize güvenin.

Bir Süreç Olarak “Doğru”yu Bulmak

Çocuğunuz için doğru psikiyatristi bulmak, bazen ilk denemede olmaz. Bu, moralinizi bozmasın. Bu, bir ayakkabı denemek gibidir; en pahalısı veya en ünlüsü, sizin çocuğunuzun ayağına uymayabilir.

Bu yolculuk, çocuğunuza verebileceğiniz en değerli hediyelerden biridir: Kendi duygularını anlama, zorluklarla başa çıkma ve sağlıklı bir birey olarak büyüme şansı.

Bu süreçte aradığınız şey bir sihirbaz değil, iyi bir rehberdir. Sizi dinleyen, çocuğunuza saygı duyan, bilimi takip eden, dürüst ve şefkatli bir uzman, çocuğunuzun potansiyeline ulaşmasında sandığınızdan çok daha büyük bir fark yaratacaktır. Sabırlı olun, sorularınızı sorun ve sezgilerinize güvenin.

Kaynak : https://psikiyatrirehberi.com.tr/cocuk-ve-ergen-psikiyatrisi-tani-ve-tedavi